ماجراي نشستن غيرمعمول سفير سوئد، مخدوش شدن پرچمهاي ايران در ديدارهاي خارجي در چند نوبت، حضور امير قطر با دمپايي در يک ديدار رسمي با رئيس جمهور ايران و… حاشيههاي خبرسازي هستند که در اين چندسال در موضوع ديدارها و سفرهاي ديپلماتيک مقامهاي ايراني مطرح شده اند.
«علي محمد بيدارمغز» کارشناس ارشد تشريفات، مربي فن بيان، مفسر زبان بدن و وجهه ساز که مدرس دورههاي تشريفات در وزارت امورخارجه جمهوري اسلامي ايران هم هست، در گفت وگو با مهر به بعضي از نکات ويژه تشريفات مقامهاي ايراني اشاره کرده است.رفتاري که شايد در ظاهر بي اهميت و کوچک به نظر بيايد اما در عرف ديپلماتيک، معنا و مفهوم خاص خود را دارد.
تشريفات ايراني
تشريفات ديپلماتيک در دنيا امري بديهي و داراي معني و مفهوم خاص خود است. رفتار و ادابي که ديپلماتها در ديدارهاي رسمي با مقامات کشورهاي ديگر بايد رعايت کنند تا شان ديپلماتيک خود و کشورشان را حفظ کنند.تشريفات در جمهوري اسلامي ايران نيز امري بديهي محسوب ميشود.موضوعي که بر مبناي قرآن، سنت پيامبر اسلام(ص) و امامان معصوم(ع) و ارزشهاي انقلاب اسلامي طرح ريزي شده است..دورههاي آموزش تشريفات در ايران معمولا به 2 بخش تقسيم ميشود: ديپلماسي نظري که به روابط بين کشورها ميپردازد و ديپلماسي عملي که در آن معمولا آداب رفتاري بررسي ميشود.تشريفات در کشورهاي ديگر، معمولا بر مبناي زورمداري و قدرت مندي است. به عنوان مثال، سفير واتيکان هميشه بر همه سفيران کشورهاي ديگر تقدم داشته است.اما با اصلاحات به وجود آمده در کنوانسيون وين، مبناي تقدم سفيران کشورها در ديدارهاي رسمي، براساس تقدم در ساعت تقديم استوارنامه است. يعني سفيري که زودتر استوارنامه خود را به رئيس جمهور يا نخست وزير کشوري ديگر تقديم کرده است، نسبت به سفيران بعدي حق تقدم دارد.مقامهاي رسمي کشورها معمولا مصونيتهايي نيز دارند.به عنوان مثال چمدان و بار همراه سفير، از تفتيش مصون است. همين قضيه در مورد سفارتخانه کشورها نيز صدق ميکند. يعني سفارتخانهها از هرنوع تعرض و تفتيش مصون اند.
رفتار متقابل در برخورد با بي احترامي ديپلماتيک
آيا در برخورد با نوع نشستن حاشيه ساز سفير سوئد بايد مقابله به مثل کرد؟ اين برخورد در تشريفات ديپلماتيک به چه صورتي تفسير ميشود. «بيدارمغز» در اين باره ميگويد:«معمولا در باره بي احتراميهاي ديپلماتيک، مقابله به مثل را پيشنهاد ميکنند. يعني اگر کشوري در برخورد با کشوري ديگر مورد بدرفتاري قرار گرفت، حق دارد عين همان بدرفتاري را با کشور متعرض انجام دهد. در عرف تشريفات و ديپلماسي از «نزاکت» در اين باره ياد ميشود. يعني دولتي ميتواند بي احترامي را پاسخ دهد. اما اين کار را نميکند.»
تشريفات در کشورهاي مختلف
در کشورهاي ديگر، دورههاي مختلفي براي آموزش تشريفات وجود دارد. اما مبناي بيشتر اين آموزش ها، اصولي قراردادي است که از سوي مقامهاي همه کشورها اجرا ميشود.در ايران نيز براي کارآموزان جديد وزارت امور خارجه، ديپلماتها و مقامهاي سياسي کشور، دورههاي مختلفي برگزار ميشود. بيدار مغز ميگويد که بخشي از اين اموزش که حدود 20 ساعت را دربرمي گيرد و به ديپلماسي عملي ميپردازد زا در طول اين سالها برعهده داشته است. ضمن اين که اوتاييد ميکند که براي شخص رئيس جمهور، وزير امور خارجه و ساير مقامهايي که بهماموريتهاي بينالمللي عازم شده و يا به پستهاي بينالمللي منصوب ميشوند نيزدورههاي خاصي براي آموزش تشريفات برگزار ميشود.
اصول قراردادي در تشريفات
در تشريفات ديپلماتيک، اصول خاصي براي رفتار در ديدارهاي رسمي بيان شده است.به عنوان مثال براي دست دادن، 7 قرار تشريفاتي ذکر شده که ديپلماتها آن را رعايت ميکنند. بعضي از اين قرارها به شرح زير است:
– مقام بالاتر حق درازکردن دست را براي دست دادن دارد. اگر مقام بالاتر دستش را دراز نکرد، طرف مقابل حق ندارد دستش را به سوي او دراز کند.
– دست، بايد گرم و خشک باشد.
– وقتي دست طرف مقابل را ميگيريم بايد چند ثانيه آن را نگه داشته و ان را به ملايمت بفشاريم.
– موقع دست دادن بايد همزمان در چشم طرف مقابل نگاه کنيم.
در مورد نشستن و تقدم و تاخر آن هم يک نکته قابل ذکر است. اين که طبق اصول تشريفات، ميهمان براي نشستن در يک مراسم حتما بايد از طرف ميزبان، دعوت به نشستن شود. من شنيدم چند روز پيش در مراسم خداحافظي سفير ايتاليا، او بلافاصله پس از دست دادن با آقاي دکترصالحي رفته و روي مبل خود نشسته. در صورتي که طبق اصول و آداب، بايد صبر ميکرد تا ميزبان يعني وزير خارجه کشورمان او را دعوت به نشستن کند.
ظرافتهاي رفتاري
شايد تصوير منتشر شده درباره نوع نشستن سفير سوئد در ديدار با رئيس جمهور و واکنشهاي مختلف به اين نوع نشستن سفير سوئد، بهترين بهانه باشد براي مرور اصول و اداب تشريفات در ديدارهاي رسمي اينچنيني:مقامات مجازند در ديدار با همديگر، پاي خود را روي پاي ديگر بيندازند. به صورتي که زير زانوي يک پاف روي زانوي پاي ديگر قرار بگيرد. البته در ديدارهايي که خيلي غيررسمي باشند هم اين اجازه داده شده است که ساق يک پا کاملا روي ران ديگر قرار بگيرد.اروپاييها معمولا بلافاصله پس از نشستن، پاي راست را روي پاي چپ مياندازند.اما معمولا در ديدارهاي رسمي، مقامات پاها را کنار هم و با فاصله بسيار کم روي زمين قرار ميدهند. طوري که به نظر بيايد پاها تقريبا جفت شده است.نکته جالب دراين باره، ويژگي خاص اعراب است. براي مقامات عرب، انداختن پاها روي هم به صورتي که تخته کفش طرف مقابل، به سمت شان باشد بسيار ناراحت کننده است و سبب دلخوري شديد آنها ميشود.
پرچم
اتفاقي که درباره پرچمهاي مخدوش ايران در اين چند وقت اخير و در ديدارهاي مقامات سياسي ايران در کشورهاي مختلف افتاده است، ناشي از کم توجهي مسئولان تشريفات است.مطابق اصول تشريفات، روسا و مسئولان هياتهاي تشريفات کشورها بايد قبل از ساعت ملاقات مقامهاي کشورشان با مقامهاي کشورهاي ديگر، در محل ملاقات حاضر شده و بررسيهاي لازم را براي آماده بودن مقدمات تشريفاتي انجام دهند. از جمله بازبيني محل استقرار رئيس هيات ديپلماتيک و اطمينان از حضور ميزبان براي استقبال.يکي از کارهاي هياتهاي تشريفات در اين بازبيني آخر، چک کردن پرچم هاست. انها بايد مطمئن شوند که پرچمها با نقشهاي صحيح و در جاي صحيح قرار گرفته اند و مشکلي دراين باره وجود ندارد. اگر هم در اين باره مشکلي وجود داشت، روساي هيات تشريفات بايد براي مواجهه با اين اتفاق، هميشه 3 پرچم با ابعاد مختلف را همراه خود داشته باشند تا در صورت نياز، آنها را جايگزين پرچمهاي مخدوش کنند.اين 3 پرچم شامل يک پرچم روميزي، يک پرچم سالني و يک پرچم براي اتومبيل است.
حريم شخصي
يک نکته جالب که در بحثهاي مربوط به اموزش تشريفات وجود دارد، رعايت حريم فيزيکي با طرف مقابل است. بعضي مقامات سياسي حدود نيم متر حريم شخصي دارند که طبق آداب تشريفات، نبايد اين حريم را نقض کرد و بيش از اين به آنان نزديک شد. به عنوان مثال نميشود با انها شانه به شانه حرکت کرد.
منبع: روزنامه ابتکار تهران