يكي از انواع گردشگرى، گردشگري مذهبي است. صاحب نظران صنعت گردشگري بر اين باورند كه به لحاظ موقعيت فرهنگي ـ مذهبي خاص ايران در ميان كشورهاي ديگر، گردشگري مذهبي جاي رشد و توسعه بسياري در كشور ما دارد؛ با اين وجود گردشگري مذهبي در ايران با وجود ۸ هزار و ۹۱۹ مكان مذهبي مقدس، هنوز فاقد ساماندهي تخصصي و متمركز بوده و اين وضعيت نابسامان حتي در شهرهاي مهمي چون مشهد و قم نيز مشاهده ميشود.
مذهب و گردشگرى
گردشگري وسيلهاي است كه افراد را با مذاهب و فرهنگهاي متفاوت به يكديگر پيوند ميدهد و به آنها كمك ميكند تا همديگر را با وجود تنشهاي سياسي و اجتماعى، بهتر درك كنند. از نظر سازمان جهاني جهانگردى، مذهب به عنوان يكي از اصليترين انگيزههاي سفر شناخته شده است.
از نمونه سفرهاي مذهبي ميتوان به روز جهاني جوان اشاره كرد كه به ابتكار واتيكان براي قويتر كردن باورهاي ديني در بين جوانان كاتوليك به صورت جهاني برگزار ميشود. اين سفر، يكي از بزرگترين آيينهاي مذهبي براي جوانان دنيا است و به عنوان نمونه در سال ۲۰۰۵ كه در آلمان برگزار شد، بيش از ۴۳۵ هزار زائر از ۱۹۷ كشور در اين مراسم مذهبي شركت كردند.
در اسلام نيز، آيين حج به عنوان يكي از بزرگترين مراسم مذهبي جهان سالانه بيش از 2 ميليون زائر را در شهر مكه گردهم ميآورد. پيشبيني ميشود كه گردشگري مذهبي عربستان سعودي در دهه آينده، هر ساله از رشدي ۲۰ درصدي بهره ببرد و تا سال ۲۰۲۰، تعداد۲/۴۳ميليون نفر از شهرهاي مكه و مدينه ديدن كنند كه اين امر، مستلزم ۵۰ هزار اتاق اضافي در هتلها و ۷۴ هزار واحد مُبله در اين مناطق خواهد بود.
گردشگري حلال
بنا بر بررسيهاي سازمان جهاني گردشگرى، گردشگري حلال به صورت نوع خاصي از گردشگري مذهبى، منافع كشف نشده بسيار و شانسهاي تجاري زيادي را به كشورهاي مسلمان و بهويژه آسياي ميانه ارائه ميكند. گردشگري حلال، نوعي از گردشگري مذهبي است كه تمام فعاليتهاي آن از نظر قوانين اسلامي مجاز شمرده ميشود.
در اينباره، واتيكان در سال ۲۰۰۷ خطوط هواپيمايي مخصوص به زائران خود را راهاندازي كرد كه ميتواند الگويي براي خطوط حلال باشد. اين خطوط ميتوانند فاكتورهايي مانند ارائه غذاي حلال، در نظر گرفتن وقت نماز و … را در برگيرند تا سفر را براي مسلمانان بهويژه هنگامي كه براي زيارت و يا ساير مسائل مذهبي مسافرت ميكنند، راحتتر و لذتبخشتر كند.
مشهد مقدس ، پايگاهي براي شيعيان دنيا
بر اساس تحقيقات انجام شده هم اكنون زيارت، هدف اول سفر بسياري از مردم كشورهاي مسلمان و عربي است، بويژه گردشگراني كه به شهر مشهد مراجعه مي نمايند ، بنابراين ميتوان از اين امكان استفاده كرد و با تبليغات در اينگونه كشورها زمينه ورود گردشگران مذهبي و توسعه توريسم زيارتي را فراهم كرد؛ البته اين در شرايطي است كه ابتدا زيرساختهاي موردنياز ورود گردشگران فراهم باشد. در همايش ملي 8/8/88 با حضور هيات محترم دولت ونمايندگان مجلس در هتل پارس مشهد، شهر مشهد به عنوان پايتخت معنوي كشور معرفي شد. واين نشان از شهرت مشهد به عنوان مقصد گردشگري مذهبي در كشور ودر سطح بين المللي است.
بنابراين جایگاه اعتقادی امام رضا(ع) در میان مردم ایران و کشورهای مسلمان سبب شده هر ساله بالغ بر 20 میلیون زائر به شهر مشهد سفر کنند اما صرفه اقتصادی و فرهنگی حضور این تعداد زائر در این کلانشهر مذهبی نادیده گرفته شده است.
اما نکته قابل تامل در این مقوله مهم تفاوت دیدگاه نسبت به گردشگر مذهبی در شهر مشهد است چرا که در حال حاضر عدهای زیارت را امری جدا از گردشگری میدانند، به این معنا که جز حرم مطهر رضوی و جاذبههای مرتبط با آن، دیگر اماکن گردشگری عاملی فرعي قلمداد میشود و حتی در مطالعاتی که در این زمینه انجام شده تنها به واژه زیارت اشاره شده و در آن گردشگری و جایگاهش نادیده گرفته شده است.
حاکم بودن این دیدگاه در مشهد سبب ایجاد مشکلاتی نیز شده است چرا که طبق آمار آستان قدس رضوی هر زائر در روز تنها یک ساعت از وقت خود را در حرم مطهر رضوی سپری میکند که این موضوع باعث شده زائران همگی در منطقه ثامن تجمع کنند. در تقابل این دیدگاه عدهای دیگر نیز معتقدند گردشگر مذهبی تنها گردشگر است و به آن تنها با دید اقتصادی نگریسته میشود به گونهای که ضریب ماندگاری را تنها به دلیل دریافت سود اقتصادی بیشتر افزایش میدهند.
اما دیدگاه مطلوب در این میان در کنار اینکه زیارت را یک امر معنوی میداند، این مهم را به عنوان یک مقوله اقتصادی نیز پذیراست که اگر این مهم ایجاد شود میتوانیم مدیریت خود را به سمت اعتدال سوق دهیم.
در کنار نبود دیدگاه مشخص نسبت به گردشگر مذهبی شهر مشهد، فقدان متولی و مدیریت جامع نیز مشکل دیگری است که امروزه گریبانگیر صنعت بیمار گردشگری مذهبی شهر مشهد است.
در حال حاضر شهرداری مشهد، سازمان میراث فرهنگی و آستان قدس سه متولی اصلی در زیارت و زائر در شهر مشهد محسوب میشوند اما بسیاری از سازمانها و نهادهای دیگری نیز در امر زیارت دخیل هستند.
نبود مدیریت جامع در بحث گردشگری مذهبی در شهر مشهد باعث شده که وظایف همه سازمانها موازی همدیگر باشد و در این میان هزینهها نیز افزایش پیدا میکند، به عنوان مثال شهرداری مشهد وظیفه خدمترسانی به سه میلیون مشهدي را دارد اما حضور سالیانه بیش از 20 میلیون زائر این نهاد خدماتی و مردمی را با مشکل کمبود منابع روبهروکرده است. باید گفت بحث زیارت و گردشگر مذهبی در شهر مشهد نیازمند بودجه جداگانهای است چرا که حضور این تعداد زائر علاوه بر هزینههای زیاد از توان اجرایی این ارگان نیز خارج است.كه در اين خصوص راه اندازي كميته گردشگري مذهبي در استانداري با هدف همسو كردن سازمانهاي ذيربط مي تواند تاثير گذار باشد.
منبع: سیاحت و سفر