استان سیستان و بلوچستان

استان سیستان وبلوچستان از نظر وسعت ، سومین استان پهناور کشور پس از خراسان و کرمان است و 18175 کلیومتر مربع یعنی معادل 03/11 درصد مساحت کشور را دارد . میزان تراکم نسبی جمعیت در استان حدود 13 نفر در هر کیلومتر مربع است و یکی از کم تراکم ترین استان ها محسوب می شود . جمعیت آن بر اساس سرشماری سال 1385 استان سیستان وبلوچستان 742/405/2 نفر است که 136/246 خانوار شهرنشین، 654/242 خانوار روستا نشین و 984/18 خانوار عشایرنشین هستند. حدو 55 درصد جمعیت در مناطق روستایی و بقیه در مناطق شهری زندگی می کنند . از کل جمیعت استان، 49 درصد زن و 51 درصد مرد هستند. این جمعیت معادل 6/2٪ جمعیت کل کشور است .

میزان تراکم نسبی جمعیت شهرهای استان متفاوت است و این میزان در سال 1385 در زاهدان 62/18 نفر ، در زابل 1/23 نفر، زهک 75 نفر ، چابهار 46/16 نفر، سرباز 32/14 نفر، سراوان 78/8 نفر، نیک شهر 48/8 نفر ، خاش 26/7 نفر و کنارک 54/6 نفراست. بیشترین میزان تراکم نسبی جمعیت استان مربوط به منطقه ی سیستان است. این منطقه ویژگی های سایر نقاط متراکم کشور که عمدتاً در دشت ها و اراضی کم ارتفاع متمرکز شده اند، برخوردار است. شهرستان کنارک در بین شهرستان های استان ، پایین ترین میزان تراکم را داراست .

دو منطقه ی کاملاً متمایز، سیستان در شمال و بلوچستان در جنوب استان قرار گرفته اند. رودخانه ی هیرمند که دشت سیستان را مشروب می سازد، امکان توسعه ی کشاورزی و بهره برداری از امکانات دریاچه ی هامون را در اختیار مردم سیستان قرار می دهد. بلوچستان به لحاظ دارا بودن منابع غنی زیر زمینی مناسب، کشت محصولات سودآور صادراتی و برخورداری از موقعیت تجارتی و تأسیسات دریایی و امکانات توسعه ی شیلات، از پتانسیل های مناسبی برای توسعه برخوردار است.

علاوه بر این موقعیت سوق الجیشی از نظر جغرافیایی، مرز طولانی بین این استان و دو کشور همسایه و هم کیش، پاکستان و افغانستان، باعث تأثیرات متقابل سیاسی، اقتصادی و فرهنگی این سه حوزه شده است .

جوّ سیاسی حاکم بر پاکستان و پیروزی مردم مسلمان افغانستان، ایجاب می نماید تا به امور مربوط به مبادلات فرهنگی واقتصادی و سیاسی بین کشور جمهوری اسلامی و دو کشور همسایه توجه وافر نموده و در مطلع برنامه ریزی های فرهنگی نظام و مخصوصاً این استان هم مرز با کشورهای مذکور قرار گیرد.

 

سرزمین اساطیری سیستان و بلوچستان از دو ناحیه شمال و جنوب تشکیل شده‌است.

تاریخچه استان

سرزمین اساطیری سیستان و بلوچستان از دو ناحیه شمال و جنوب تشکیل شده‌است. سیستان امروزی که قسمت شمالی استان را در برمی گیرد، در کتاب اوستا، یازدهمین سرزمینی است که «اهورامزدا» آفریده. همچنین زادگاه رستم دستان قهرمان حماسی شاهنامه فردوسی می‌باشد. تاریخ نگاران سیستان را به گرشاسب، یکی از نوادگان کیومرث نسبت داده‌اند. نام سیستان از نام اقوام آریایی « سکا» اخذ شده‌است. «سکاها» در حدود سال ۱۲۸ قبل از میلاد، سیستان را به تصرف خود در آورده و در پهنه آن استقرار یافته‌اند. «نیمروز» نام دیگر سیستان است. همچنین بنای بیشتر شهرهای سیستان را به پهلوانان اسطوره‌ای ایران چون زال، سام و رستم نسبت داده‌اند. زمانی سیستان جزو متعلقات دولت ساسانی به شمار می‌آمد که به دست اردشیر بابکان فتح شد و در سال ۲۳ هجری قمری، مسلمانان عرب این سرزمین را فتح کردند. اولین فرمانروای معروف ایرانی این سرزمین بعد از اسلام، «یعقوب لیث» صفاری بود. بعد از صفاریان، سامانیان، غزنویان و سلجوقیان نیز هریک، مدتی در این سرزمین فرمان رانده‌اند. سر زمین سیستان دارای مکان های باستانی ودیدنی فراوانیست مانند کوه خواجه که نام دیگر آن به زبان پهلوی (اوشیدا)است و به معنای کوه ابدی است. این کوه تنها بلندی دشت سیستان است و مورد تقدس زرتشتیان هم قرار دارد زیرا آنان بر این باورند که پیامبر دین زرتشت از آنجا ظهور میکند. کوه خواجه از سه سلسله اشکانیان ساسانیان و حکومت های اسلامی بعد از آن در خود آثاری بجا دارد. بلوچستان امروزی که ناحیه جنوبی استان را تشکیل می‌دهد، در قدیمی‌ترین اسناد تاریخی به «مکا» مشهور بوده و در نوشته‌های هرودت تاریخ نگار یونانی از آن به عنوان «گدروزیا» یاد شده‌است. به دنبال سقوط هخامنشیان توسط اسکندر مقدونی (۲۳۰ پ- م) وی مسیر بازگشت خود از هند را «گدروزیا» انتخاب کرده‌است. پس از ساسانیان توسط اعراب مسلمان، در زمان خلیفه دوم، اکثر مردم این سرزمین بلافاصله به اسلام گرویدند.

منابع طبیعی

وسعت استان و تنوع آب و هوایی ،موجب بروز تنوع در پوشش گیاهی و غنای منابع طبیعی تجدید شونده گردیده‌است. حدود ۵۵ درصد از کل مساحت استان معادل 000/250/10 هکتار را مراتع در برگرفته‌است که ۳۰۰ هزار هکتار مراتع خوب، ۷۵۰ هزار هکتار مراتع متوسط و 2/9 میلیون هکتار مراتع فقیر و خیلی فقیر می‌باشد. وجود تالاب هامون امکان تولید علوفه نی و بومی در سطح 000/150 هکتار با تولید متوسط حداقل ۶ تن در هکتار علوفه خشک (در مواقع غیر خشکسالی) از سرمایه‌های مهم منطقه به شمار می‌رود. در استان بیش از ۱۲۰۰ گونه گیاهی که حدود ۷۰ گونه آن دارای ارزش دارویی و صنعتی می‌باشد شناخته شده‌است. از جمله می‌توان گونه‌های کهور، کنار، بنه، بادام، جش و گز روغن را نام برد. مساحت جنگل‌های استان که عمدتاً نیمه متراکم و کم تراکم هستند قریب به یک میلیون هکتار می‌باشد. همچنین حدود ۳/۶ میلیون هکتار را بیابان و شنزار در بر گرفته‌است.

فرهنگ و هنر در سیستان و بلوچستان

دیرینه تاریخ استان، حکایت از عمق فرهنگ و هنر منطقه دارد که به جهات مختلف در گذشته نه تنها مورد حمایت قرار نگرفته، بلکه دست خوش محدودیت هایی بوده و امکان رشد آن فراهم نیامده است. یکی از تحولات اساسی استان پس از پیروزی انقلاب اسلامی حمایت از فرهنگ و هنر بوده که ثمرات آن مشهود می باشد.برپایی نمایشگاههای مختلف داخلی و خارجی به منظور معرفی توان مندیهای فرهنگی و هنری استان، برپایی نمایشگاههای مختلف فرهنگی، بویژه نمایشگاههای بزرگ کتاب، جشنواره های معرفی استان در تهران و جشنواره های متعدد سراسری و منطقه ای در استان برنامه های ارزشمندی هستند که مورد توجه قرار گرفته است و توانسته است در ارتقاء فرهنگ و هنر عمومی و معرفی چهره زیبای استان، به صورت برنامه های متنوع و مستمر نقش داشته باشند. براساس آمار موجودعلاوه بر فعالیت در خور حوزه هنری استان تعداد 11 مجتمع فرهنگی و هنری و 34 کتابخانه عمومی مراکز، کانون ها و کتاب خانه های مختلف دیگری که امروز رشد فزاینده ای گرفته اند در صحنه فرهنگ و هنر، آینده درخشانی را مشخص می کنند.

نقاط دیدنی و تاریخی

جلوه های زیبا و دیدنی استان، از دریای عمان تا دریاچه هامون در فصول مختلف، تنوعی دل انگیز را همراه دارد. یادگارهای تاریخی، سرسبزی ها و سربلندی های درختان خرما و قامت بلند و صبور تفتان، هر چند در گذشته به جهت بی مهری های مختلف نتوانسته اند جایگاه واقعی خود را بدست آورند. اینک پذیرای علاقه مندانی خواهد بود تا طبیعت بکر و شرایط منحصر به فردش را دریافته و از تنوع آن کسب فیض و لذت نمایند.

در شهرستان زاهدان، تفریح گاه و تفرج گاه پارک ملت و براسان، مجتمع فرهنگی تفریحی باغ خانواده، موزه مردم شناسی با جلوه های بسیار زیبا از فرهنگ منطقه، کتابخانه مرحوم استاد کامبوزیا، بازارچه سرپوش،چهار راه رسولی،ساختمان های قدیمی پست، دادگستری، گمرک و پست شهرمیرجاوه و …

در شهرستان زابل، کوه خواجه به ارتفاع تقریبی 900 متر، مانند جزیره ای در وسط دریاچه هامون به همراه آتشکده و کاخ عظیم نمایانی که به دوران اشکانی و ساسانی نسبت می دهند، دهانه غلامان که بقایای شهر معتبر دوران تاریخی هخامنشی می باشد، شهر سوخته با مجموعه ای از تپه های باستانی، که در حدود 2000 تا 3200 سال قبل از میلاد، بزرگترین شهر و مرکز تمدن در دنیای شرق بوده و سفال های مکشوفه، دوره تمدن آن را به عهد برنز می رساند. قلعه سام، قلعه مچی، آسیابهای بادی، قلعه رستم، زاهدان کهنه، مناره قاسم آباد، آتشکده کرکویه، دریاچه هامون، مجتمع تفریحی و فرهنگی چاه نیمه و …

در شهرستان خاش، قلعه حیدرآباد ، قله معروف تفتان ” تنها آتشفشان نیمه فعال کشور ” و حوضچه های فصلی در ارتفاعات مجاور تفتان با عنوان ” سردریا “، مناره مسجد جامع، درخت کهنسال ده پابید ” با قدمت 1200 سال” ، قبرستان هفتاد ملا و …

در شهرستان ایرانشهر، قلعه ناصری ( دوره قاجاریه )، قلعه بمپور با قدمتی از دوره ساسانی، قلعه دامن، قلعه پیشین ( دوره اسلامی )، قلعه چهل دختر، قلعه سرباز ( دوره اسلامی )، قلعه اسپیددژ واقع در مسیر بزمان- دلگان که گفته می شود اشرف افغان در این محل به قتل رسیده است، دره رودخانه سرباز و …

در شهرستان سراوان ، تپه مهتاب خزانه کوهک ( 5000 سال قبل از میلاد )، تپه کلاتک آسپیچ، تپه روباهک ،تپه میل مارد، تپه سد میرعمر، قلعه سیب (سب)، سنگ نگاره های کوه مهرگان، دره نگاران ، کشتگان و …

در شهرستان چابهار، سواحل زیبای دریای عمان، بنادر پزم، گواتر، کنارک، اسکله شهید بهشتی، گل افشان که از عجایب چابهار بوده و مانند آتشفشان گِـل می افشاند، جنگل های حراء که جنگل های شناور بوده و با مد دریا زیر آب رفته و با جزر آب نمایان می شوند، مقبره سید غلام رسول متعلق به دوره تیموری، قلعه تیس (پرتغالی ها)، مسجد تیس، درخت مکر زن ( انجیر معابد )و…

در شهرستان نیک شهر، محوطه های باستانی ( پیش از تاریخ ) قلعه قدیمی نیک شهر، قلعه چهل دختران، قلعه قدیمی قصر قند و …

تنها بخشی از جاذبه های سطح استان می باشند.